آشنایی با خواص اسید سیتریک

آشنایی با خواص اسید سیتریک

آیا می دانید خواص اسید سیتریک چیست؟

اسید سیتریک در واقع جزئی از خانواده اسیدهای کربوکسیلیک است و در نام‌گذاری آیوپا به عنوان اسید اتانونیک هم شناخته می‌شود. فرمول شیمیایی دقیق این اسید CH₃COOH است و طعم ترشی در قسمت چشایی انسان به وجود می‌آورد. البته طعم آن شباهتی به سرکه هم دارد.

 حتی باتری‌های مخمر سرکه که به تولید اسید سیتریک می‌پردازند نیز چنین عنوانی پیدا کردند. چنین باکتری‌هایی را در آب، خاک و غذاها می‌توان یافت. این نکته بسیار مهم بوده که اسید سیتریک از میوه و غذاهای فاسد شده تولید می‌گردد و یکی از قدیمی‌ترین ترکیب شیمیایی کشف شده بوسیله انسان است.تاریخچه کشف اسید سیتریک

انسان از دوران باستان به کشف سرکه پرداخته و یک فیلسوف یونانی به نام تئوفاراستوس کشف کرده که سرکه در مواجه با فلزات چه واکنشی دارد.

در حقیقت در سه قرن پیش از میلاد چگونگی واکنش سرکه با فلزات و تولید رنگدانه برای استفاده در نقاشی از کربنات سرب و زاج‌های سبز ایجاد شده از نمک‌های مس و استات مس را توضیح داده است. گذشته از آن سال ۱۸۴۷ هرمن کولب شیمیدان آلمانی توانست از مواد معدنی، اسید استیک را سنتز کند.

خواص اسیدسیتریک چیست؟

برای خواص اسید سیتریک موارد زیادی می‌توان نام برد و ماده‌ای است که ویژگی‌های مختلفی دارد. اگر اسیدسیتریک خالص را دردست داشته باشید، شاهد بی رنگی و بوی تیز آن خواهید بود. این ماده نه تنها قابل مصرف خوراکی است، بلکه قابل اشتعال هم محسوب به حساب می‌آید.

گفتنیست این اسید در دمای ۱۶٫۶ درجه سانتیگراد به سطح انجماد می‌رسد. در فرمولاسیون محصولات بهداشتی و آرایشی اسید سیتریک کاربرد دارد و برای تنظیم pH یون‌های فلزی در سیستم آنتی اکسیدانی شوینده‌های اسیدی موی سر استفاده می‌شود. در شامپوهای ضد شوره سر به مقدار۲۵/۰ تا ۸۶/۱درصد به منظور تنظیم pH و بهبود درخشندگی و شفافیت به کار می‌رود. میزان مصرف کل این اسید در این صنایع حدود ۱۲ درصد است.

از ترکیب سیترات با فلزات، به دلیل تأثیر کم برای پاک کردن و جرم‌ زدایی دیگ‌های بخار استیل به طور وسیع استفاده می‌شود. همچنین از محلول بافری اسید سیتریک به عنوان پاک کننده برای حذف دی اکسید گوگرد از سوخت‌های گازی کارخانجات برق و تصفیه‌خانه‌ها استفاده می‌شود. از سایر موارد کاربرد آن می‌توان به صنایع رنگ‌سازی، استخراج نفت و آب فلزکاری اشاره نمود. استرهای اسید سیتریک با الکل‌ها در محدوده وسیعی شناخته شده‌اند. استرهای تری اتیل، تری بوتیل و استیل تری بوتیل به عنوان یک نرم کننده غیر سمی در پلاستیک‌سازی به ویژه در پلاستیک‌های صنعت بسته‌بندی غذایی استفاده می‌شوند.

جوهر لیمو به صورت متبلور، درشت، بی‌رنگ، غیر شفاف، بی بو، ترش مزه و مطبوع است. این اسید بدون آب در ۱۵ درجه سانتیگراد ذوب می‌شود. اسید سیتریک متبلور را بدون فساد به سهولت میتوان نگهداری کرد. این اسید کاربردهای فراوانی دارد، مخصوصاً در رنگرزی الیاف با ترکیب قرمزدانه از آن استفاده می‌کنند.

اسیدیته اسید سیتریک ناشی از وجود سه گروه کربوکسی میباشد که میتوانند پروتون از دست دهند. یون اسید سیتریک به نام سیترات معروف است. سیترات ها بافر های خوبی برای کنترل PH محلول های اسیدی هستند. یون سیترات با بسیاری از فلزات نمک سیترات ایجاد میکند که مهمترین آن سیترات کلسیم (جوهر لیمو) می باشد که برای نگهداری غذا از فساد و خوش طعم کردن آن بکار می‌رود. یون سیترات می‌تواند با فلزات ترکیبات کی لیتی ایجاد کند.

خواص اسید سیتریک در مواد غذایی

سیتریک اسید (جوهر لیمو)در صنایع غذایی به طور بسیار گسترده ای استفاده می‌شود. دارا بودن خصوصیت‌هایی مانند حللالیت بالا در آب، ترش کنندگی و ایجاد طعم دلپذیر، خواص بافری و غیرسمی بودن آن در حجم زیاد باعث افزایش کاربرد وسیع آن شده است و حدود ۷۰درصد از این اسید و نمک‌هایش در صنایع غذایی استفاده می‌شود. در نوشابه‌سازی برای ایجاد طعم ترش و مطبوع و نیز برای بازدارندگی فعالیت میکروبی و تنظیم اسیدیته به کار می‌رود. برای ایجاد طعم میوهای و تنظیم pH در ژلهها، مرباجات و دسرها نیز از این اسید استفاده می‌شود.

در غذاهای منجمد، چربی‌ها و روغن‌ها با تنظیم pH و ایجاد کمپلکس نمک بین سیترات‌ها و فلزات کمیاب به عنوان آنتی اکسیدان و نگهدارنده عمل می‌کند، به طوری که زمان نگهداری ماهی منجمد و فرآورده‌های دریایی زیاد می‌شود. همچنین از کاهش رنگ و طعم در میوه‌های منجمد با خاصیت آنتی اکسیدانی و به دام انداختن فلزات کمیاب جلوگیری می‌کند. درکنسرو سبزیجات نیز برای جلوگیری از رشد میکروب‌ها و کاهش pH استفاده می‌شود. مونواستیل سیترات میتواند به عنوان یک آنتی اکسیدان در چربی‌ها و روغن‌ها استفاده شود. این ترکیب نسبت به اسید خالص راحت تر ترکیب می‌شود.

کاربرد اسید سیتریک در داروها

از این اسید و نمک‌هایش در تهیه محلول های ضد انعقاد خون مانند تری سدیم سیترات استفاده می‌شود که از طریق تشکیل کمپلکس یون کلسیم از انعقاد خون جلوگیری می‌کند و برای بیمارانی که بعد از هر گونه حادثه‌ای دچار خون‌ریزی شدید هستند استفاده می‌شود. همچنین از سیترات فریک آمونیاکی دردرمان بیماری ناشی از فقر آهن هنوز هم استفاده شده هر چند که درحال حاضر ترجیح داده می‌شود از نمک‎های دیگر آهن استفاده گردد.

درتهیه آسپرین و برای خوش طعم کردن داروها و قرص‌های جوشان نیز استفاده می‌شود زیرا در هنگام حل شدن در اثر برقراری پیوند با کربنات‌ها و بی کربنات‌ها تولید دی اکسید کربن می‌کند و به عنوان حللال در تهیه برخی داروها و به عنوان چاشنی جهت خوش طعم کردن داروها به کار می‌رود. در فرموالسیون محصوالت بهداشتی و آرایشی نیز اسید سیتریک کاربرد دارد و برای تنظیم pH یون‌های فلزی در سیستم آنتی اکسیدانی شوینده‌های اسیدی موی سر استفاده می‌شود. در شامپوهای ضد شوره سر به مقدار۲۵٪تا ۱/۸۶درصد به منظورتنظیم pH و بهبود درخشندگی و شفافیت به کار می‌رود.

میزان مصرف کل این اسید در این صنایع حدود ۱۲درصد است. از ترکیب سیترات با فلزات، به دلیل تاثیر کم برای پاک کردن و جرمزدایی دیگ‌های بخاراستیل به طور وسیع استفاده می‌شود. همچنین از محلول بافری این اسید به عنوان پاک کننده برای حذف دی اکسید گوگرد از سوخت‌های گازی کارخانجات برق وتصفیه خانه‌ها استفاده می‌شود.

از سایر موارد کاربرد آن میتوان به صنایع رنگ سازی، استخراج نفت و آب فلزکاری اشاره نمود. استرهای اسید سیتریک با الکل‌ها در محدوده وسیعی شناخته شدند. استرهای تری اتیل، تری بوتیل و استیل تری بوتیل به عنوان یک نرم کننده غیرسمی در پلاستیک سازی به ویژه در پلاستیک‌های صنعت بسته‌بندی غذایی استفاده می‌شوند. در نتیجه نقش کلیدی اسیدسیتریک در مواد غذایی قابل انکار نیست.